Stamperia Polacca – polska oficyna drukarska we Florencji
Ambasador kultury polskiej na obczyźnie – takim mianem można określić Samuela Tyszkiewicza – polskiego emigracyjnego artystę typografa i wydawcę, działającego we Florencji i Nicei w latach 1926‒1954. Twórca i właściciel Stamperia Polacca w swojej działalności łączył rzemiosło ze sztuką, jednocześnie propagując wartości i myśli polskie we Włoszech.
Samuel Fryderyk Tyszkiewicz, zwany Magister Typographus, urodził się 1 stycznia 1889 r. w Warszawie. Wykształcenie inżyniera elektryka zdobył w Paryżu, gdzie w późniejszych latach pracował w Ministerstwie Wojny. W trakcie odbytej w 1922 r. podróży do Włoch nie tylko zauroczył się tym krajem, lecz także odkrył w sobie nieznany dotąd talent typografa. Wraz ze swoją drugą żoną Marylą z Neumannów Tyszkiewiczową 27 czerwca 1925 r. osiedlił się we Florencji.
Piazza d'Azeglio 20 we Florencji - pierwsza siedziba Stamperia Polacca, fot.Wikicommons
Stamperia Polacca
W 1926 r. Tyszkiewicz zdecydował się na założenie polskiej oficyny drukarskiej, do dziś znanej pod nazwą Stamperia Polacca. Jej siedziba początkowo znajdowała się przy Piazza d’Azeglio 20 we Florencji, w późniejszym okresie jednak wielokrotnie zmieniała adres.
Pierwszym drukiem oficyny była monografia włoskiego rzeźbiarza i architekta Bernardo Rossellino (1928) autorstwa Maryli Tyszkiewiczowej. Wydanie to wzbudziło zachwyt w polskim środowisku bibliofilskim, przez które określone zostało jako „rzetelne dzieło sztuki”. Drugą książką, powstałą w oficynie, była Fiorenza – utwór samego Samuela Tyszkiewicza, opowiadający o historii Florencji i ilustrowany drzeworytami Tadeusza Cieślewskiego (syna). W kolejnych latach nakładem wydawnictwa ukazało się wiele niezwykłych druków, m.in. polska i włoska edycja Sonetów krymskich Adama Mickiewicza, Rzecz o malarstwie Cennina Cenniniego, czy ‒ uznawane za najpiękniejsze wydanie Stamperia Polacca ‒ Życie nowe Dantego Alighieri.
Wszystkie publikacje oficyny opatrzone były specjalnym znakiem firmowym, którego elementem centralnym był podwójny krzyż wyrastający z serca. W górną część serca wpisane były litery MST, w dolnej początkowo umieszczano lilię florencką, a w późniejszych latach herb Tyszkiewiczów ‒ Leliwę.
Ze zbiorów Pana W. Kochlewskiego
Drukarz-artysta
Nakładem oficyny Tyszkiewicza ukazało się 60 wydań książkowych oraz niezliczone druki akcydensowe: zaproszenia, życzenia, powinszowania noworoczne, plakietki, programy, dyplomy. Każde z nich można uznać za dzieło sztuki typograficznej. Tyszkiewicz, kierujący się mottem „rzeczy piękne wydawać pięknie”, bardzo dbał o wygląd swoich książek. Oprawione w pergamin tomy drukowane były na papierze czerpanym ze znakiem wodnym oficyny i zdobione w wyszukany sposób. Na wklejkach umieszczano dekoracyjne drzeworyty. Wydania opatrzone były kolofonem i sygnowane przez Tyszkiewicza własnoręcznym podpisem. Ich wartości dodaje to, iż drukowano je w niewielkim nakładzie, zaledwie 150‒300 egzemplarzy.
Jakość publikacji Stamperia Polacca sprawiła, że wkrótce było o niej głośno w całych Włoszech i za granicą. Dzieła Tyszkiewicza prezentowane były na prestiżowych wystawach, gdzie zdybywały uznanie, m.in. Grand Prix na Wystawie Powszechnej w Paryżu w 1937 r.
Ze zbiorów Pana W. Kochlewskiego
Filia w Nicei
Do Francji Samuel Tyszkiewicz trafił po wybuchu wojny w 1939 r. Po kapitulacji osiadł w Nicei, gdzie w latach 1940‒1947 prowadził filię swojej florenckiej oficyny. Jego działalność wydawnicza w tym okresie skupiała się głównie na małych tomikach poetyckich. Pierwszym francuskim dziełem oficyny był tomik poezji Kazimierza Wierzyńskiego pod tytułem Barbakan Warszawski (1940). Filia nicejska zajmowała się nie tylko edycją książek, lecz także drukiem dokumentów na potrzeby wojska, w tym fałszywych druków urzędowych i dyplomów.
Wydawane w kolejnych latach tomy poezji polskich twórców, m.in.: Józefa Łobodowskiego, Jana Gozdawy i Jerzego Paczkowskiego, miały na celu podtrzymanie wiary i nadziei emigrantów w czasie wojny.
Samuel Tyszkiewicz drukarstwo traktował jako powołanie i służbę narodowi, czego wyrazem może być również wydany dla polskich wychodźców modlitewnik Pójdźmy za nim.
Spuścizna
Po wojnie Tyszkiewicz wrócił do Florencji, gdzie w 1947 r. reaktywował swoją oficynę. Trudności finansowe oraz pogarszający się stan zdrowia coraz bardziej utrudniały mu normalną pracę. W drugim okresie florenckim jego działalność wydawnictwa skupiała się głównie na realizowaniu zamówień tamtejszego uniwersytetu. Samuel Tyszkiewicz zmarł 12 lipca 1954 r. w Castel d’Aiano i został pochowany na miejscowym górskim cmentarzu. Wraz ze śmiercią Mistrza Samuela ustała działalność wydawnicza jego oficyny.
W 1978 r. część ze spuścizny Oficyny Florenckiej, m.in. dwie prasy introligatorskie, czcionki, kolekcja klocków drzeworytniczych oraz pozostałość archiwum typografa, trafiła do zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie.
