Samson walczący z lwem ‒ rzeźba Jana Jerzego Pinsla
Dla dziejów XVIII-wiecznej rzeźby z terenów Rzeczypospolitej kluczowym zjawiskiem jest lwowska rzeźba rokokowa. Za jej głównego przedstawiciela uznaje się Jana Jerzego Pinsla. Choć był on związany głównie z Buczaczem, to jedna z jego najważniejszych realizacji powstała dla kościoła parafialnego w podlwowskiej Hodowicy. W skład przeznaczonej dla tej świątyni grupy rzeźb ołtarzowych wchodził tytułowy Samson walczący z lwem.
Kościół w Hodowicy zaprojektował Bernard Meretyn. Natomiast aranżacja prezbiterium świątyni powstała przy współudziale Jana Jerzego Pinsla i jego warsztatu. Partię architektoniczną stanowiły tu iluzjonistyczne malowidła, na tle których umieszczono grupę pełnoplastycznych rzeźb. W centralnej niszy znajdował się krucyfiks, adorowany przez postacie aniołów. Dalej, na ozdobnych konsolach, figury Marii i św. Jana. Całość zamykały grupy rzeźbiarskie Ofiara Abrahama i Samson walczący z lwem. Te ostatnie przedstawienia znalazły się tu nie przypadkiem. Już od czasów średniowiecza uważano je za zdarzenia niejako zapowiadające dwa z aspektów Męki Pańskiej (dobrowolną ofiarę i zwycięstwo nad złem) i łączono ze scenami pasyjnymi, tak jak w tym przypadku ze sceną Ukrzyżowania.
Samson walczący z lwem
Rzeźba Samson walczący z lwem przedstawia biblijnego bohatera pokonującego zwierzę gołymi rękami. Prawym kolanem przyciska on do ziemi obalonego na bok lwa, jednocześnie rozdzierając jego paszczę. Ta pełna ekspresji kompozycja została wykonana w drewnie, polichromowana i częściowo pozłocona. Pierwotnie postać Samsona była dużo skromniej odziana. Szaty, wykonane z grubej, nasączonej gipsem i pozłoconej tkaniny, zostały dodane później, zapewne na życzenie fundatora. Dekoracyjnie traktowane draperie, przywodzące na myśl giętą blachę, są cechą charakterystyczną dla rokokowej rzeźby lwowskiej. Kolejne jej wyznaczniki to dynamika przedstawienia i silna ekspresja postaci, które w przypadku omawianego dzieła zostały potraktowane priorytetowo względem poprawności anatomicznej. Zadziwia przesadnie zarysowana muskulatura Samsona, przy jednoczesnym ascetycznym wyrazie jego figury oraz abstrakcyjne, stworzone z kłębiących się płomienistych form, przedstawienie lwa.
Podobną kompozycję, ale wykonaną w kamieniu, stworzył Pinsel przed 1750 r. dla ratusza w Buczaczu. Pierwotnie zdobiła ona attykę budynku, ze względu jednak na niekorzystne działanie warunków atmosferycznych oraz pożar obiektu w roku 1865 zachowała się do naszych czasów w stanie szczątkowym.
Jako wzór ikonograficzny dla rzeźby Samson walczący z lwem Jan K. Ostrowski, polski historyk sztuki, wskazuje kompozycję wypracowaną przez włoskiego rzeźbiarza Stefana Madernę w dziele Herkules zabijający lwa z 1621 r. (obecnie w Cà d’Oro w Wenecji). Przedstawienie to, za pomocą odlewów i rycin, zostało szeroko rozpowszechnione w Europie w XVIII w. Z pewnością znane było w Monachium, Pradze i Wiedniu, a więc w głównych ośrodkach środkowoeuropejskiej rzeźby późnobarokowej, o które w jakimś momencie swojej wędrówki czeladniczej musiał otrzeć się Jan Jerzy Pinsel.
Mistrz Pinsel
Wciąż niewiele wiadomo o biografii i wykształceniu warsztatowym Pinsla. Zanim historycy sztuki zdołali ustalić jego imiona, w literaturze nazywany był po prostu Mistrzem Pinslem. Na teren Rzeczypospolitej przybył ok. 1750 r. zapewne z południowych Niemiec bądź Czech. Osiadł w Buczaczu, gdzie pracował dla starosty kaniowskiego Mikołaja Bazylego Potockiego. Tam w 1751 r. zawarł związek małżeński z Marianną Elżbietą z Majewskich Kieytową, z którą miał dwóch synów.
Pinsla poznajemy głównie przez jego dzieła rzeźbiarskie, które tworzył m.in. we Lwowie (dla katedry św. Jura), Monasterzyskach, Buczaczu, Horodence i Hodowicy. Większość z nich przeznaczona była do budynków projektowanych przez jego wieloletniego współpracownika i przyjaciela – architekta Bernarda Meretyna. Rzeźbił głównie w drewnie, był snycerzem, który w swoim zawodzie osiągnął mistrzostwo. Tylko nieliczne z jego znanych dzieł, jak wspomniana już rzeźba z Buczacza, powstały w kamieniu. Część z nich zdobi naturalistyczna polichromia i złocenia (w Hodowicy), inne są pokryte jednolitą białą farbą (w Horodence). Spośród rzeźbiarzy środkowoeuropejskich pierwszej połowy XVIII w. najbliższy artystycznie Pinslowi był Matthias Bernhard Braun z Pragi.
Jan Jerzy Pinsel zmarł prawdopodobnie w 1761 r. Pozostawił po sobie licznych uczniów i naśladowców, do których zaliczamy m.in. Piotra Polejowskiego i Antoniego Osińskiego.
Muzeum Jana Jerzego Pinsla we Lwowie
Kiedy na początku lat 60. XX w. kościół w Hodowicy został ostatecznie zamknięty, większość znajdującego się w nim wyposażenia rzeźbiarskiego przeszła do zbiorów Lwowskiej Galerii Obrazów (obecnie Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki im. Borysa Woźnickiego) i została umieszczona w jej oddziale w Olesku. W latach 70. XX w. w świątyni wybuchł pożar, w następstwie którego utraciła większość sklepień i obecnie znajduje się w stanie daleko posuniętej ruiny.
Aktualnie rzeźbę Samson walczący z lwem, jak i inne dzieła Jana Jerzego Pinsla, można obejrzeć w muzeum artysty zlokalizowanym w byłym kościele klarysek we Lwowie.
