Pomnik Władysława Jagiełły i Jadwigi w Budapeszcie Polonika

Pomnik królewskiej pary znajduje się w eksponowanym miejscu, pod murami Zamku Królewskiego w Budzie, w Parku Europejskim obok Bramy Wiedeńskiej. Jego autorką jest znana litewska rzeźbiarka, prof. Dalia Matulaitė.

Pomnik Władysława Jagiełło i Królowej Jadwigi, fot. Istvan Balazs

Budapesztański pomnik został wykonany z granitu skandynawskiego. Robi wrażenie swoją wielkością i oryginalną formą inspirowaną sztuką egipską i wczesnogotycką. Postacie Jagiełły i Jadwigi siedzą na kamiennych blokach wzorem faraonów i królowych starożytnego Egiptu. Kamienie mają kształt i proporcje podobne do wykorzystanych w budowie piramid. Między małżonkami leżą insygnia królewskie. Poniżej, na froncie bloku, wyryto trzy herby: pośrodku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, po (heraldycznej) prawej stronie ‒ Litwy, a po lewej  – Węgier. Z tyłu ukazana została mapa prezentująca państwa rządzone pod koniec XV stulecia przez Jagiellonów (Polska, Litwa, Czechy i Węgry). Uwagę zwracają łacińskie inskrypcje umieszczone na bocznych ścianach kamiennych kubików, na których zasiadają władcy. W tłumaczeniu brzmią one następująco: Jadwiga / córka króla / Węgier i / Polski / oraz / królowa Polski / 1384‒1399 / zwierzchnia księżna / Litwy / 1386‒1399 oraz Jagiełło / wielki książę Litwy / 1377‒1386 / Władysław Jagiełło / król Polski i / zwierzchni książę / Litwy / 1386‒1434.

Pomnik Władysława Jagiełło i Królowej Jadwigi, fot. Istvan Balazs

Intencją wzniesienia monumentu było upamiętnienie litewsko-polsko-węgierskich związków historycznych i roli w nich dynastii jagiellońskiej z podkreśleniem węgierskiego pochodzenia Jadwigi. Budowę pomnika zainicjował rząd Litwy, która przewodniczyła wówczas Radzie Unii Europejskiej. Prace wspierał finansowo ambasador Litwy na Węgrzech, Węgierska Pomoc Maltańska i prywatni sponsorzy. Monument został odsłonięty 30 października 2013 r. Uroczystość odbyła się przy okazji spotkania ministrów spraw zagranicznych Grupy Wyszehradzkiej oraz zjazdu szefów dyplomacji, czyli Inicjatywy Środkowoeuropejskiej.

Przypomnijmy zatem zawrotną drogę Jagiełły do polskiego tronu.

Pomnik Władysława Jagiełło i Królowej Jadwigi, fot. Istvan Balazs

Zawrotna droga Jagiełły do tronu polskiego

18 lutego 1386 r. Wielki Książę Litwy i Jadwiga Andegaweńska zawarli ślub w katedrze wawelskiej. Był to element procedury mającej na celu urzeczywistnienie unii w Krewie (podpisanej pół roku wcześniej, 14 sierpnia 1385 r.). W akcie tym Jogaiła (w historii zapamiętany jako Jagiełło) ogłosił swoje zobowiązania przedślubne wobec Królestwa Polskiego. W skrócie: w zamian za ślub z Jadwigą (koronowaną na króla w 1384 r.) miał przyjąć chrzest i schrystianizować Litwę.

Przed zawarciem małżeństwa, panowie polscy przybyli do Jagiełły z wiadomością, że Jadwiga zgodziła się zostać jego żoną (zjazd w Wołkowysku, 11 stycznia 1386 r.) – w tej rozgrywce sama stanowiła o sobie, była ważnym, a może najważniejszym graczem. Następnie Jagiełłę ochrzczono w Krakowie (15 lutego) imieniem Władysław. Był to dlań powtórny chrzest katolicki, ponieważ po urodzeniu, z inicjatywy matki (księżniczki twerskiej Julianny), ochrzczono go w świątyni prawosławnej. Jagiełło sprytnie zaproponował wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu rolę ojca chrzestnego, ale ten odmówił. Finalnie Giedyminowicza koronowano na króla Polski (4 marca).

Innymi słowy: Jagiełło, przybywszy do Krakowa (12 lutego), po trzech dniach został katolikiem, po sześciu ‒ mężem króla Polski, a po trzech tygodniach królem (obok króla). Ślub Jagiełły i Jadwigi był jednocześnie zwykłym układem dynastycznym, aliansem zaczepno-obronnym, jakich tysiące w dziejach ludzkości, a zarazem ‒ w następstwie zawarcia unii w Krewie (1385) ‒ początkiem procesu skutkującego powstaniem Rzeczpospolitej Obojga Narodów, państwa o ustroju unikatowym w skali nowożytnej Europy.

Polskie prawo i nazewnictwo ‒ dwóch królów w jednym kraju

Polskie prawo i obyczaj nie znały pojęcia królowej jako niezamężnej jedynowładczyni, był to tytuł zarezerwowany dla żony króla. Dlatego od koronacji do śmierci (1384–1399) Jadwiga była królem Polski. Jagiełło musiał najpierw ją poślubić, by iure uxoris (prawem żony) w późniejszej, osobnej ceremonii zostać królem. To miara determinacji z jaką zainteresowane strony –Jagiełło, Jadwiga oraz panowie małopolscy i możni litewscy – chcieli urzeczywistnić unię. Zaryzykowano koegzystencję dwóch królów w jednej monarchii. Jadwiga kontynuowała wykonywanie obowiązków królewskich i w tej roli m.in. przyjęła we Lwowie hołd lenny hospodara mołdawskiego Piotra I (26 września 1387 r.). Więcej! Po wyjściu za mąż do jej tytulatury dodano, po mężu, tę litewską i ruską. W momencie ślubu nikt nie mógł przewidzieć, jak będą się układały stosunki między małżonkami. Przez trzynaście lat pożycia (1386–1399) były one jednak zgodne. Choć Jagiełło, z braku innego określenia, ‘w pełni królem’ stał się dopiero wraz ze śmiercią swej żony Jadwigi.

Znaczenie unii w Krewie

Unia w Krewie była eksperymentem bezprecedensowym. Dzięki niej doszło do unii personalnej, Litwini przyjęli chrzest z Polski, zadzierzgając więzy z łacińskim Zachodem, a Rusini (ok. 90% ludności monarchii litewskiej) de facto stali się trzecim głównym ludem nowego organizmu państwowego. Pamiętać jednak trzeba, że ówczesne, łacińskie określenia gens czy natio nie są tożsame ze współczesnym terminem „naród”.

Sukces przedsięwzięcia, to nie tylko pokonanie Krzyżaków (choć odbyło się to etapami, a efekt końcowy dla wielu, z dzisiejszej perspektywy, był niezadowalający), lecz także rządy Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech oraz powstanie ustroju demokracji szlacheckiej.

Piotr Goltz