Pomnik kompozytora Stanisława Moniuszki w Wilnie na Litwie Polonika

Nie jest do końca jasne, kto był autorem pomnika. Zwykle otrzymujemy informację, iż pracę powierzono artyście-rzeźbiarzowi, profesorowi Uniwersytetu Stefana Batorego, Bolesławowi Bałzukiewiczowi. Jednak Lucjan Uziębło, ps. Sulimczyk, w wileńskim dzienniku „Słowo” z 26 września 1922 pisał:

Wileński dziennik „Słowo”

Oryginał tego popiersia wykonał w Warszawie jeden z najlepszych rzeźbiarzy, Bolesław Syrewicz, jeszcze w latach siedemdziesiątych – robione były nieliczne odlewy w gipsie. Jeden taki egzemplarz przywiózł z Warszawy dawny wileński znajomy autora „Halki” Jan Wacław Machnauer, aptekarz, syn Machnauera, który miał aptekę „Pod złotym lwem” – mieściła się ona w zburzonym w 1864 roku domu przy ulicy Wielkiej. Machnauer ofiarował biust Moniuszki kościołowi św. Jana. I przed 20 laty proboszcz kościoła ks. Kazimierz Pacynko ustawił to popiersie na chórze organów. Z tego popiersia zrobił kopię cementową i gipsową dekorator wileński Józef Woźnicki. Odlewy te nabył Magistrat. Jeden, cementowy, wybrązowany przez malarza Nelkina, stanął na szczycie postumentu, drugi – ozdobiony wawrzynem – był na wystawie księgarni św. Wojciecha.

Pomnik Moniuszki na skwerze przy kościele św. Katarzyny nie prezentował się zbyt reprezentacyjnie, o czym wspomniał Ferdynand Ruszczyc w swoich „Dziennikach”, relacjonując uroczystość odsłonięcia monumentu: Pomnik nie tak źle się przedstawia. Popiersie trochę za małe ratuje ciemny, a więc optycznie węższy postument. Miał być upamiętnieniem – jak sam Ruszczyc podkreślał – „tymczeasowym”, ale ostatecznie bardziej okazały pomnik nigdy nie powstał.

Publicysta „Słowa” wspominał również o innych faktach związanych z jeszcze jednym inicjatorem budowy pomnika, Ludwikiem Piegutkowskim, ówczesnym radnym miasta Wilna:

Pomnik Moniuszki, dźwignięty na skwerze u św. Katarzyny szybko i terminowo sumptem miasta przez pana prezydenta Bańkowskiego. Pan inż. Piegutkowski zaprojektował kształt pomnika, prof. Ruszczyc zaaprobował, p. inż. Piegutkowski jako szef Wydziału Technicznego Magistratu, natychmiast własny projekt wykonał, wykorzystując w całej rozciągłości cokół pomnika Puszkina.

Ów wspomniany w artykule pomnik Aleksandra Puszkina na wileńskim Cielętniku – a ściślej popiersie wieńczące monument – został zdemontowany podczas pierwszej wojny światowej i latem 1915 r. wywieziony do Rosji przez wycofujące się przed nadciągającą armią niemiecką rosyjskie wojska. W Wilnie pozostał cokół.

Po drugiej wojnie światowej pomnik Moniuszki był kilkakrotnie dewastowany (m.in. uszkodzono popiersie kompozytora, skradziono lirę zdobiącą cokół – oba elementy pomnika zostały odtworzone).

Stanisław Moniuszko w Wilnie

Stanisław Moniuszko w Wilnie spędził 18 lat (1836‒1858, z krótką przerwą). Mieszkał w domu Müllerów przy ulicy Niemieckiej (Vokiečių g. 26). Na budynku od 1992 r. znajdują się tablice pamiątkowe w języku polskim i litewskim.

Moniuszko pracował jako organista w wileńskim kościele Świętych Janów, udzielał lekcji muzyki, był dyrygentem w Teatrze Wileńskim. W Wilnie skomponował ponad 300 pieśni, słynne cztery „Litanie Ostrobramskie”, wydał „Śpiewniki domowe”. W 1836 r. poznał tutaj swoją przyszłą żonę, Aleksandrę Müllerównę. To w salonie Müllerów, 1 stycznia 1848 r. miało miejsce premierowe wykonanie pierwszej dwuaktowej wersji „Halki” (tzw. „Halki wileńskiej”). Było na pół amatorskie, choć w roli Jontka wystąpił zawodowy śpiewak, baryton Józef Achilles Bonoldi – przyjaciel kompozytora, uważany za wybitnego wykonawcę pieśni Moniuszki.

Na scenie ratusza wileńskiego, gdzie wówczas mieścił się Teatr Wileński, wystawiono „Halkę” 16 lutego 1854 r., dyrygował sam kompozytor. Moniuszkowska „Halka" dziś znana jest głównie w wersji warszawskiej, rozbudowanej do czterech aktów z ariami i baletem, którą Wilno ujrzało w roku 1860.