Pomnik Mieczysława Dordzika w Wilnie
W pobliżu mostu na Wilence, wiodącego na malowniczą dzielnicę Zarzecze, znajduje się jeden z najciekawszych w Wilnie pomników upamiętniających Polaków. Pochodzi z 1934 r. i przypomina bohaterstwo Mieczysława Dordzika, który zginął 3 lata wcześniej w nurtach rzeki, ratując tonącego Chackiela Charmaca.
Skromny i niewielkich rozmiarów pomnik będący dziełem Bolesława Bałzukiewicza, upamiętnia bohaterską postawę i śmierć 16-letniego chłopca, ucznia szkoły rzemieślniczej, Mieczysława Dordzika. Wydarzenie miało miejsce późnym popołudniem 23 kwietnia 1931 r.
Wtedy to przez Wilno przetaczała się fala powodziowa, która zalała okolice położone wzdłuż rzek Willi i Wilenki. Szczególnie niebezpieczny był przybór wody w Wilence – kapryśnej, rwącej rzece przepływającej w pobliżu ubogiej zabudowy Zarzecza i Popław.
Bohaterska postawa Mieczysława Dordzika
Grupa gapiów i osób z zalanych już domów przyglądała się z trwogą przetaczającym się masom wezbranej wody Wilenki. Nagle do rzeki wpadł 4‑letni Chackiel Charmac, mieszkający na pobliskiej ul. Popławskiej. Na ratunek skoczył Mieczysław Dordzik, uczeń mieszkający w internacie na Zarzeczu. Udało mu się złapać małego Chackiela, ale gdy płynął do brzegu, uderzył głową o mur i stracił przytomność. Woda zabrała ciało Dordzika, którego już nigdy nie znaleziono. Żołnierze natomiast wyłowili Chackiela Charmaca, mimo jednak akcji reanimacyjnej nie udało się go uratować.
Śmierć Mieczysława Dordzika i Chackiela Charmaca odbiła się szerokim echem w mieście. Szybko zawiązał się komitet honorowy, mający na celu upamiętnienie bohaterstwa chłopca. O zaprojektowanie pomnika poproszono Bolesława Bałzukiewicza, profesora na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego i autora kilku ważnych dla Wilna dzieł rzeźbiarskich, jak np. figury Elektry na budynku Elektrowni Miejskiej czy pomnika Józefa Montwiłła.
Pamiątka bohaterskiego czynu
Bałzukiewicz stworzył dzieło skromne i niewielkich rozmiarów, ale bardzo wymowne. Głównym elementem kompozycji jest płyta z czarnego, polerowanego granitu, wstawiona pomiędzy dwie kolumny z jasnego, chropowatego granitu. W górnej części płyty została umieszczona płaskorzeźba Matki Boskiej Ostrobramskiej, a pod nią napis informujący o okolicznościach śmierci Mieczysława Dordzika. W kontekście napiętej wówczas atmosfery w Wilnie i powtarzających się aktów agresji wobec Żydów, znamienne było drugie zdanie:
„Ów czyn dziecka Wilna z chrześcijańskiej miłości bliźniego zrodzony uczciła tym pomnikiem ludność wileńska”.
U dołu płyty, pod znakiem krzyża, wyryty został fragment z I listu św. Pawła do Koryntian:
„Nie szukam, co mnie pożyteczne jest, ale co wielom”.
Pomnik został odsłonięty w trzecią rocznicę tragicznej śmierci Mieczysława Dordzika – 23 kwietnia 1934 r. Piękne przemówienie wygłosił wtedy jeden z organizatorów tej uroczystości, Michał Obiezierski: „Zaiste dumni być możemy, że Wilno go wydało, ale i tym większy nakłada to na nas obowiązek, aby jego bohaterska ofiara nie zginęła dla przyszłości, lecz aby przede wszystkim tu między nami wydała owoc obfity. (…) Oddając ten pomnik pieczy miasta, promieniującego na całą Polskę mocarstwową ideą konfraterni Jagiellonowej, (…) życzę, aby wśród ogólnego rozpętania dzisiejszych nacjonalizmów i wielkiego partyjniactwa, prowadzącego do nienawiści w stosunkach między ludźmi i narodami, czyn naszego młodego bohatera był jasną pochodnią oświetlającą jedyną prawdziwą drogę, aby również był symbolem tej Miłości, która jedyna czynom naszym nadaje nieśmiertelność.”.
