Nagrobek amerykańskiego lotnika walczącego za Polskę w tzw. eskadrze kościuszkowskiej
Podczas wojny polsko-bolszewickiej w składzie słynnej 7 eskadry myśliwskiej „kościuszkowskiej” byli amerykańscy piloci-ochotnicy. Byli oni oczami polskiej armii, prowadzili bowiem niezwykle efektywne rozpoznanie. W trakcie ofensywy kijowskiej i późniejszych walk odwrotowych na froncie ukraińskim niejednokrotnie skutecznie atakowali oddziały bolszewickie. Grób jednego z oficerów eskadry znajduje się na zabytkowym Wildwood Cemetery pod Bostonem.
Cmentarz Wildwood w Winchester
Cmentarz Wildwood jest niezmiernie rzadko odwiedzany przez Polaków. Został założona w 1852 r. przy Palmer St. w mieście Winchester (hrabstwo Middlesex, stan Massachusetts), znajdującym się w północnej części aglomeracji bostońskiej. Jest to niezwykle malownicza nekropolia położona na pofalowanym terenie, zaprojektowana z rozmachem, zadbana, mająca charakter parkowy.
Wejście na zabytkowy cmentarz Wildwood, fot. domena publiczna
Nagrobek Edwina Noble’a
Wśród licznych nagrobnych pomników o różnorodnej formie, kunsztownie wykonanych ze szlachetnych materiałów, wtopionych bez natłoku w zieleń, można odnaleźć odniesienie także do Polski. Bez znajomości jednak położenia – parcela (lot) 1994 przy alejce Lily Path at Mountain Ave., numer (memorial ID) 194060015 – odszukanie tego miejsca okaże się czasochłonne.
Znajduje się tutaj skromny w swej prostocie nagrobek – niekształtny głaz granitowy częściowo zagłębiony w ziemi. Z przodu ma wysokość 65 cm, z tyłu – 78, natomiast szerokość to 122 cm. Na głazie znajduje się równie skromna inskrypcja złożona z wgłębnie wykonanych liter wypełnionych czarną farbą:
NOBLE
1891 EDWIN L. 1951
1895 SUSAN P. 1981.
Jest to upamiętnienie Edwina Lawrence’a Noble’a i jego żony, Susan Phillips. Przed głazem, w odległości 143 cm, znajduje się umieszczona na powierzchni gruntu prostokątna, mosiężna tabliczka o wymiarach 30 x 61 cm uściślająca, że pochowanym jest second lieutenant (podporucznik) korpusu powietrznego armii amerykańskiej z okresu pierwszej wojny światowej.
Kamień nagrobny E.L. Noble'a na cmentarzu Wildwood w Winchester, USA, fot. J. Skłodowski
Amerykańscy piloci w służbie polskiego lotnictwa – Kosciuszko Squadron
Edwin Lawrence Noble urodził się 23 sierpnia 1891 r. w Charlestown – jednej z najstarszych dzielnic Bostonu. Zdobył inżynierskie wykształcenie w Sheffield Scientific School (wchodzącej w skład Yale University) i podjął pracę jako dyrektor generalny w rodzinnej firmie Noble Milk Co. W 1917 r. wstąpił do US Air Service, a po szkoleniu w Mineola Field, został skierowany do Francji, skąd z końcem wojny powrócił do domu.
Z polskim lotnictwem związał się jako ochotnik i służył w nim od 1 września 1919 r. do maja 1920 r. w 7 eskadrze myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki, czyli słynnej Kosciuszko Squadron. Wraz z nim wyruszyli z Ameryki na front do Polski inni amerykańscy ochotnicy: Merian Cooper (późniejszy słynny filmowiec, reżyser m.in. filmu „King Kong”), Cedric Faunt le Roy (Fauntleroy), George Marter Crawford, Kenneth O. Shrewsbury, Edward C. Corsi, Carl H. Clark, Arthur H. Kelly. Z kościuszkowską eskadrą związanych było 19 amerykańskich pilotów, z których żaden nie miał polskich korzeni. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej, począwszy od grudnia 1919 r. amerykańscy i polscy piloci eskadry odbyli ponad 460 lotów bojowych, prowadząc intensywne rozpoznanie i atakując cele naziemne.
Ostatni lot Edwina L. Noble’a
Pilot Edwin L. Noble odbył swe trzy ostatnie bojowe loty 26 kwietnia 1920 r. w okolicy Berdyczowa, podczas których był niebywale skuteczny w niszczeniu bolszewickich kolumn i taborów. W czasie ostatniego lotu samotnie zaatakował pociąg pancerny wroga, dzięki czemu spowodował zamieszanie i umożliwił ucieczkę wielu polskim jeńcom. Został jednak poważnie ranny w łokieć prawej ręki wystrzeloną z pociągu nieprzyjacielską kulą. Mimo postrzału powodującego ból i upływ krwi przebył, używając do sterowania lewej ręki, prawie 100 km, by wylądować na lotnisku w Połonnem. Następnie poddał się leczeniu w szpitalu w Kownie, potem trudnej operacji w Paryżu, ale mimo to nie powrócił już do latania.
Balilla – samolot myśliwski produkcji włoskiej z widoczną odznaką Eskadry Kościuszkowskiej, fot. domena publiczna
Za swój ostatni bojowy lot został rozkazem Ministra Spraw Wojskowych z 12 marca 1921 r. odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 77 i Krzyżem Walecznych oraz otrzymał awans na stopień kapitana. Za czyny na polu walki został też udekorowany Polskim Krzyżem Żołnierzy z Ameryki, a w 1928 r. Polową Odznaką Pilota nr 109.
Po powrocie do Stanów Zjednoczonych Edwin L. Noble kontynuował pracę w rodzinnym przedsiębiorstwie. Zmarł 23 kwietnia 1951 r. w szpitalu w Winchester, a po uroczystościach żałobnych w Bennett Funeral Chapel spoczął na miejscowym cmentarzu.
Dziś przy kamieniu nagrobnym bohaterskiego pilota, kapitana Noble’a można niekiedy zauważyć nagrobny znicz z biało-czerwoną wstążką zapalony przez przedstawicieli polskich placówek dyplomatycznych w Ameryce. Odwiedzają jego grób w otoczeniu włodarzy miasta i jego mieszkańców dumnych z posiadania na swym cmentarzu mogiły rodaka-bohatera walczącego ochotniczo za wolność Polski – małego, nieznanego kraju na wschodzie odległej Europy.
Jan Skłodowski
