Kościół pw. Chrystusa Króla w Stanisławowie | Polonika

„Wielki Stanisławów” i historia budowy kościoła

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w ramach reorganizacji administracji kościelnej rozważane było utworzenie nowych diecezji, m.in. w Stanisławowie i Tarnopolu. Ostatecznie powołanie diecezji stanisławowskiej nie doszło do skutku, niemniej wzrost liczby wiernych w mieście, związany z napływem ludności, wpłynął na budowę nowych świątyń. Najważniejszym obiektem sakralnym międzywojennego Stanisławowa (ob. Iwano-Frankiwsk) był kościół rzymskokatolicki na terenie dość odległej od śródmieścia dzielnicy Górka. W latach 20. XX w. została on rozbudowana do rozmiarów jednej z największych dzielnic miasta.

Budowa kościoła była związana z inicjatywą „Wielki Stanisławów” podjętą przez Radę Miasta na początku 1925 r. Celem było przekształcenie Stanisławowa w ośrodek wielkomiejski: integracja rejonu śródmiejskiego z dzielnicami podmiejskimi, rozwój budownictwa miejskiego, wcielenie nowego planu regulacyjnego. Do końca międzywojnia zrealizowano kilka nowych obiektów szkolnych, gruntownie przebudowano ratusz, powstała elektrownia miejska, koszary straży pożarnej oraz wiele nowych obiektów na potrzeby instytucji publicznych i organizacji społecznych. Świątynia natomiast miała pełnić funkcję symboliczną jako pomnik „Wielkiego Stanisławowa”.

Stanisław Trela ‒ projektant polskiego kościoła 

W 1925 r. Koło Architektów Polskich rozpisało ogólnokrajowy konkurs na projekt kościoła w Stanisławowie. Zwycięzcą został najwybitniejszy architekt międzywojennego Stanisławowa, Stanisław Trela, autor m.in. projektu odbudowy ratusza. Drugą nagrodę otrzymali Erwin Wieczorek i Irena Obmińska, trzecią – Kazimierz Stepan i Zbigniew Rzepecki, czwartą zaś inż. Rawski. Na początku 1926 r., w sali Rady Powiatowej odbyła się wystawa projektów. Główną atrakcją wystawy był model według projektu Treli odlany w gipsie przez rzeźbiarza Władysława Adamiaka. W koncepcji architektonicznej zostały także uwzględnione plebania i ochronka, usytuowane symetrycznie względem kościoła, co miało pozwolić na wyeksponowanie świątyni i stworzyć harmonijną kompozycję całości.

Fot. Kościół pw. Chrystusa Króla w Stanisławowie (ob. Iwano-Frankiwsk), ok. 1939 r.; źródło: rkc.in.ua

Budowa kościoła w dzielnicy Górki

Nowy kościół stanął przy ważnej arterii komunikacyjnej – ul. Wołczynieckiej (ob. ul. Wowczyniecka), na gruncie przekazanym przez Zarząd Miasta. W latach 1925–1926 odbywały się różnego rodzaju imprezy kulturalne, inicjowane i prowadzone przez Komitet Budowy, pod kierownictwem ks. Ludwika Peciaka i inż. Antoniego Firicha. Dochód z tych wydarzeń przeznaczano na budowę kościoła. Hojnymi ofiarodawcami byli m.in. prezydent miasta Wacław Chowaniec i wiceprezydent Włodzimierz Dąbrowski oraz Ministerstwo Kolei. Większość kosztów pokryli jednak mieszkańcy Górki, w tym mieszkający tu kolejarze. Uroczystość poświęcenia krzyża pamiątkowego odbyła się 1 marca 1925 r.

Budowa ruszyła wiosną 1926 r. W październiku 1929 r. arcybiskup lwowski, Bolesław Twardowski dokonał wmurowania kamienia węgielnego w prezbiterium. Robotami kierował początkowo Trela, a po jego odejściu ze Stanisławowa w 1932 r. funkcję kierownika budowy przejął inż. Stanisław Dziurzyński. Do 1939 r. inwestycję w zasadzie ukończono, choć nie zdołano już przed wybuchem drugiej wojny światowej otynkować elewacji i wykonać wielu detali, a także wybudować zaplanowanej, wolno stojącej dzwonnicy oraz plebanii i ochronki.

Forma architektoniczna kościoła w Stanisławowie (Iwano-Frankiwsku)

W katolickim czasopiśmie „Rodzina Polska” pisano na temat nowych zjawisk w architekturze sakralnej: Dzisiaj Kościół nie waha się spożytkować wytworów sztuki naszego czasu, żyjącego pod znakami maszynizmu i żelazobetonu. Przejawia się to w nowych próbach architektury kościelnej, w której widzimy zużytkowane, raz po raz wcale udatnie, różne koncepcje nowoczesnego budownictwa. […] Zasadą tej architektury jest odrzucenie tego wszystkiego, co jest przyczepką zdobniczą nietłumaczącą się wewnętrzną organiczną wprost potrzebą. W bryle architektonicznej nowoczesnych budowli dominuje celowość i niechęć do wszelkiej szminki zdobniczej nieszczerości. Może być to nawet wartościowa przesłanka do rewizji życia religijnego tam, gdzie uległo ono zakłamaniu.

Świątynia stanisławowska w pełni odpowiada tej charakterystyce. Pomimo tradycyjnego planu i bryły trójnawowej bazyliki z transeptem (nawą poprzeczną) i kopułą z tamburem na skrzyżowaniu naw oraz ambitem (obejściem wokół prezbiterium) jest niewątpliwie budowlą modernistyczną, bardzo na te czasy śmiałą. Architekt zrezygnował całkowicie z historyzującego detalu. Ograniczył się jedynie do uproszczonych, à la wolutowych wykrojów, natomiast okulusy w ambicie wywołują skojarzenia z nurtem tzw. stylu okrętowego, popularnej stylistyki w architekturze lat międzywojennych.

Fot. Kościół pw. Chrystusa Króla w d. Stanisławowie (ob. Iwano-Frankiwsku), 1938, NAC

Monumentalny charakter osiągnięto dzięki odpowiedniej kompozycji brył. Ażurowa attyka, która wieńczy korpus obiektu, nadaje mu pewnej lekkości. Pod względem inspiracji wymienia się kościół Hagia Sophia w Konstantynopolu, a także koncepcję konkursową kościoła pw. św. Anny we Lwowie z 1912 r. autorstwa lwowskich profesorów Władysława Derdackiego i Witolda Minkiewicza, którzy zdobyli wówczas drugą nagrodę.

Jeśli nawet Stanisław Trela wykorzystał to rozwiązanie, nie jest to chyba jedyna inspiracja. Wyraźne podobieństwa można bowiem zauważyć między kościołem stanisławowskim a słynną barokową świątynią lwowską – soborem św. Jura. Projekt Treli wydaje się stanowić zmodernizowaną i uproszczoną wersję tej budowli.

Magazyn książek w polskim kościele

W 1946 roku proboszcz kościoła, ks. Władysław Szetela zdołał wywieźć część wyposażenia i sprzętów liturgicznych. Do wiosny 1989 r. kościół służył jako magazyn książek. Dopiero w 1989 r. został zwrócony stanisławowskiej wspólnocie rzymskokatolickiej i 24 czerwca tegoż roku poświęcony przez ks. Jana Olszańskiego. Utworzoną parafię objął ks. Kazimierz Halimurka. W latach 90. XX wieku, dzięki jego staraniom przeprowadzono remont świątyni, otynkowano elewacje i uzupełniono wyposażenie (m.in. neobarokowe ołtarze boczne pozyskano z kościoła bonifratrów w Krakowie). W tym czasie powstała także przybudówka o funkcji mieszkalnej oraz dom parafialny według projektu Wołodymyra Kreczmara.

Obecnie kościół pw. Chrystusa Króla Wszechświata jest jedyną w Iwano-Frankiwsku świątynią rzymskokatolicką. Przez mieszkańców miasta zwana jest „kościołem polskim”.

Michał Pszczółkowski