Kolumna 3 Maja w Leonpolu
W lesie, tuż przy biegnącej rzeką Dźwiną granicy Białorusi i Łotwy, stoi niezwykła pamiątka przeszłości. Jest nią pomnik w formie kolumny upamiętniający Konstytucję 3 Maja, ustawę regulującą ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów, przyjętą w 1791 r. podczas obrad Sejmu Czteroletniego.
Kolumna 3 Maja fundowana przez Jana Nikodema Łopacińskiego
Kolumna 3 Maja została ufundowana przez Jana Nikodema Łopacińskiego wkrótce po ustanowieniu Konstytucji. Właściciel dóbr leonpolskich wystawił ją ku pokrzepieniu serc rodaków, zwłaszcza tych, których od Rzeczypospolitej odcięła granica I rozbioru. Otton Hedemann, autor „Historii powiatu brasławskiego”, wydanej w Wilnie w 1930 r., przypomniał ideę powstania pomnika, cytując słowa samego fundatora:
W gminie leonpolskiej, w lesie, nad samą Dźwiną i tuż nad bolszewicką granicą, stoi potężna, mocno podniszczona, stara kolumna. Historja jej jest taka: 22 sierpnia roku 1791 pisze […] Jan Nikodem Łopaciński: «...umyśliłem upamiętnić tu na rubieży Rzeczpospolitej w obliczu groźnego wroga naszego — wielkie dzieło Konstytucji 3 Maja, w którem i moja pars fuit, chociaż skromna. W tym celu kazałem wymurować słup wysoki podług mego obrysu na odkrytem miejscu prawie nad samą Dźwiną, aby był zdaleka widoczny nieszczęśliwym braciom naszym za kordonem i nadzieją serca ich krzepił. W dniu 18-go praesentis odbyliśmy poświęcenie tej pamiątki […]. JWielmożny Biskup miał piękną mowę, którą wielu do łez rzewnych pobudził, osobliwie, gdy obróciwszy się na Północ, wspomniał oderwany kraj od Rzpltej i współbraci w niewoli... Na słupie umieściłem tablicę ze stosownym napisem». Nie przewidywał Jan Nikodem, że po ośmiu miesiącach «słup z napisem» będzie już pod panowaniem „groźnego wroga naszego".
Kolumna znajduje się w pobliżu Leonpola
Kolumna 3 Maja znajduje się w pobliżu Leonpola i została nieco przekształcona w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Na pomniku są ślady po kulach, a jego zwieńczenie, gdzie, według części przekazów znajdował się orzeł, zostało zniszczone.
Kolumna jest wpisana do rejestru białoruskich zabytków chronionych prawem. W ostatnich latach, we współpracy z Ambasadą RP w Mińsku podjęto starania o odnowienie zabytku. Warto wspomnieć, że staraniem polskiej placówki dyplomatycznej w 2018 r. wydana została dwujęzyczna publikacja „Kolumny Sławy ku czci Konstytucji 3 Maja”, poświęcona nie tylko leonpolskiemu pomnikowi, lecz także innym podobnym upamiętnieniom, które zachowały się na terenie Białorusi.
Leonopol w wyniku II rozbioru Polski został przyłączony do Rosji i pozostawał w składzie powiatu dziśnieńskiego guberni mińskiej, a od 1842 r. – w guberni wileńskiej. Z dawnej świetności Leonpola niewiele pozostało. Wspomnieniem są słynne leonpolskie tkalnie, których początki sięgały czasów stanisławowskich, a największy rozwój przypadał na pierwszą połowę wieku XIX. Późnobarokowy pałac Łopacińskich, który spłonął w 1919 r., został ‒ po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ‒ odbudowany i przebudowany przez architekta Jana Borowskiego, a następnie przekazany przez Euzebiusza Łopacińskiego na potrzeby kościoła katolickiego. Obecnie jest opuszczony i zrujnowany. Nie zachowały się park krajobrazowy w stylu francuskim na tarasach naddźwińskich ani brama wjazdowa na osi pałacu. Pamiątką związaną z właścicielami Leonpola jest cerkiew Św. Trójcy (1774‒1782), dawniej unicka, obecnie prawosławna, zbudowana przez Mikołaja Łopacińskiego. Zachował się również drewniany budynek polskiej szkoły z lat 20. XX w. i stary cmentarz.
