Grób Mineyki w Atenach
Byli powstańcy styczniowi, którzy po klęsce 1863 r. rozproszyli się po świecie w poszukiwaniu chleba i nowego domu, bardzo często odnajdywali się w roli naukowców, lekarzy, inżynierów czy przedsiębiorców, odnosząc sukcesy zawodowe i zyskując sobie ogólny szacunek. Do popularnych krajów emigracji należały Rumunia, Bułgaria, Grecja oraz Turcja, gdzie na fali modernizacji i budowy państw narodowych w II połowie XIX w. poszukiwani byli specjaliści z różnych dziedzin. Jedną z najciekawszych postaci z kręgu postyczniowej emigracji na Bałkanach był Zygmunt Mineyko, który związał się z Grecją, a jego grób zachował się na I Cmentarzu w Atenach.
Szlachcic litewski i rosyjski junkier
Zygmunt Mineyko wywodził się ze starej litewskiej rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Gozdawa i osiadłej na Wileńszczyźnie. Urodził się w 1840 r. w majątku Bałwaniszki, położonym na terenie dzisiejszej Białorusi pomiędzy Oszmianą, Holszanami oraz znanym z maryjnego sanktuarium miasteczkiem Boruny. Po ukończeniu nauki w gimnazjum wileńskim, w związku z obowiązującymi wówczas przepisami nakazującymi polskim rodzinom szlacheckim z tzw. guberni zachodnich oddawanie synów do służby państwowej, Mineyko w 1858 r. został junkrem (podchorążym) Mikołajewskiej Szkoły Inżynieryjnej w Petersburgu. Szkoła ta kształciła oficerów wojsk inżynieryjnych i cieszyła się renomą jednej z lepszych uczelni technicznych w Rosji.
Portret Z. Mineyki
Spiskowiec i partyzant
Na wieść o demonstracjach patriotycznych w Królestwie Polskim wiosną 1861 r. Mineyko opuścił szkołę jeszcze przed uzyskaniem nominacji oficerskiej. Przez krótki czas był zaangażowany w działalność patriotycznej młodzieży na Wileńszczyźnie, ale zagrożony aresztowaniem przez rosyjską policję, został zmuszony do udania się na emigrację. Przemierzając całe Kresy od Wilna do Kamieńca Podolskiego, następnie przez Galicję Wschodnią, Bukowinę, Rumunię i Turcję, latem 1861 r. Mineyko znalazł się w Polskiej Szkole Wojskowej w Genui. Należał on do tej grupy młodzieży, która wypowiedziała posłuszeństwo Mierosławskiemu i szybko opuściła Genuę. Chwilowo zatrzymał się w Turcji, gdzie znalazł zatrudnienie przy budowie kolei.
Zimą 1863 r. Zygmunt Mineyko odbył nieudaną kampanię na Kielecczyźnie pod wodzą Mariana Langiewicza. Po krótkim pobycie w Galicji, wiosną 1863 r. trafił do rodzinnego powiatu oszmiańskiego, gdzie próbował prowadzić z nielicznym oddziałem wojnę partyzancką. Wobec znacznej przewagi Rosjan udało mu się przetrwać w terenie zaledwie kilka tygodni i po rozbiciu jego partii w czerwcu 1863 r. trafił do niewoli. Udało mu się uniknąć kary śmierci tylko dzięki sowitym łapówkom wpłaconym przez rodzinę. Został skazany na katorgę na Syberii, z której udało mu się szybko uciec.
Emigrant
Po ucieczce z Rosji w 1866 r. rozpoczął się emigracyjny etap życia Mineyki. Przez parę lat imał się różnych zajęć we Francji i Bułgarii, a wreszcie na początku lat 70. XIX w. ostatecznie osiadł w Grecji, która stała się jego drugą ojczyzną. Pracował tam przez wiele lat jako inżynier specjalizujący się w budowie dróg, mostów, kolei oraz w regulacji rzek. Zakochany w Grecji i jej przeszłości, był jednym z inicjatorów rozpoczęcia poszukiwań pozostałości słynnej świątyni Zeusa w Dodonie. Około 1880 r. ożenił się z Prozerpiną Manarys, córką dyrektora gimnazjum w mieście Janina w północnej Grecji. Miał z nią trzech synów oraz pięć córek wychowywanych w duchu patriotyzmu i poszanowania kultury Grecji i Polski. Jedna z jego córek, Zofia, wyszła za mąż za Georgiosa Papandreou, wybitnego greckiego polityka i założyciela „dynastii” odgrywającej znaczną rolę w życiu politycznym Grecji do dzisiaj.
Zygmunt Mineyko, poza pracą na rzecz nowej ojczyzny, aż do śmierci brał aktywny udział w życiu politycznym i kulturalnym polskiej emigracji. Co ciekawe, był on prawdopodobnie pierwszym polskim korespondentem olimpijskim, ponieważ przesyłał sprawozdania do prasy z pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich w Atenach w 1896 r. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości odwiedził ojczyznę dwukrotnie, w 1922 i 1923 r. Z rąk Józefa Piłsudskiego otrzymał order Virtuti Militari V klasy za udział w powstaniu styczniowym oraz nominację na stopień pułkownika-weterana. Do śmierci w 1925 r. można było go zobaczyć w Atenach w granatowym mundurze weterańskim składającego wizyty w Poselstwie RP w dniach świąt narodowych.
Pomimo że Grecję pokochał i założył tam szczęśliwą rodzinę, Mineyko do końca życia z ogromnym sentymentem wspominał swoje rodzinne strony. „Zwiedziłem wiele miejscowości świata – pisał u kresu życia w swoich wspomnieniach – i rozlicznych jego miast wspaniałej piękności, ale Wilno pozostało na zawsze najpiękniejszym ze wszystkich, a Litwa najbardziej czarującym krajem w mej wyobraźni”.
W 1971 r. zostały wydane jego wspomnienia z lat 1848-1866 Z tajgi pod Akropol, które należą do jednej z najciekawszych pozycji polskiej memuarystyki XIX w.
