Gmach Ambasady RP w Ankarze
Budynek Ambasady RP w Ankarze był pierwszym w odrodzonej Rzeczypospolitej, wzniesionym na potrzeby placówki dyplomatycznej. Na rozległej działce w centrum reprezentacyjnej dzielnicy Çankaya powstał obiekt o cechach stylowych nietypowych dla tureckiej stolicy. Zdecydowano o nadaniu mu charakteru „polskiego dworu na wzór Belwederu”. W ten sposób sama forma budynku stała się elementem polityki zagranicznej państwa i promocji polskiej sztuki za granicą.
Początki polskiego poselstwa w Ankarze
Poselstwo RP w Ankarze zostało ustanowione w czerwcu 1924 r. Umiejscowienie jego siedziby w nowej stolicy Turcji dało możliwość bezpośredniego dostępu do władz państwowych i było wyrazem poparcia dla tureckiego nurtu narodowego i polityki Kemala Atatürka. Podczas gdy większość przedstawicieli państw europejskich wciąż rezydowała w Stambule i nie myślała o budowie stałych ambasad, polscy dyplomaci rozpoczęli tworzenie trwałych i silnych stosunków międzynarodowych. Pod względem organizacyjnym nie było to jednak łatwe.
Pierwszy Poseł RP w Turcji, Roman Knoll, rozpoczął urzędowanie w prowizorycznym, przeciekającym podczas deszczu budynku, oddalonym od miasta o kilkanaście kilometrów. Ówczesny charge d’affaires placówki, Władysław Günther, sytuację tę porównał do kolonialnego pionierstwa. Dość szybko podjęto więc decyzję o budowie własnego gmachu.
Fot. Ambasada RP w Ankarze - widok archiwalny (fot. NAC)
Ambasada miała powstać w Çankaya, dyplomatycznej stolicy Ankary, gdzie mieściła się również siedziba prezydenta Turcji. Na gruncie podarowanym przez rząd turecki odbyła się 3 maja 1927 r. uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budynek poselstwa. Sugestia nadania mu stylistyki nawiązującej do warszawskiego Belwederu wyszła od Władysława Günthera, a na architekta zdolnego zrealizować to zadanie wybrano Karola Iwanickiego.
Warszawski Belweder w Turcji
Zgodnie z zamówieniem, budynek zaprojektowany przez Iwanickiego ubrany był w neoklasycystyczny kostium nawiązujący do stylu dworkowego – wówczas uważanego za kwintesencję polskości. Gmach ‒ na rzucie prostokąta z trzema wysuniętymi do tyłu poprzecznymi skrzydłami i odpowiadającymi im płytkimi ryzalitami w fasadzie ‒ komponował się w układ przypominający literę „E”. W kondygnacji parteru projekt zakładał umiejscowienie pomieszczeń administracyjno-technicznych, natomiast piętro miało mieć charakter reprezentacyjny. Tylne skrzydła budynku przeznaczono na mieszkania dla pracowników.
Fasadę gmachu dominuje okazały czterokolumnowy portyk z kolumnami jońskimi w wielkim porządku. Dźwigają one naczółek, w którym umiejscowione jest płaskorzeźbione godło Rzeczypospolitej. Całość sprawia stosowne do funkcji obiektu monumentalne wrażenie.
Fot. Obecny widok gmachu Ambasady RP w Ankarze (fot. E. Horoszewicz)
Wyposażenie i dekoracja wnętrz składają się w jednolity zespół podkreślający reprezentacyjną rolę gmachu. Duże wrażenie robi wnętrze jadalni z kompletem polskich mebli w stylu art déco, Salon Malinowy z wyposażeniem utrzymanym w manierze Ludwika XVI, jak również Salon Muzyczny dodatkowo ozdobiony płaskorzeźbionymi widokami miast: Warszawy, Krakowa, Wilna i Poznania. W budynku zachowały się wykonane przez warszawską wytwórnię Braci Łopieńskich lampy i kinkiety oraz inne elementy metalowe, jak klamki i uchwyty, wszystkie ozdobione przedstawieniem orła w koronie.
„Najładniejszy budynek w Ankarze”
Z powodu trudności finansowych i organizacyjnych budynek został oddany do użytku dopiero w 1929 r. W trakcie budowy konieczne było wprowadzenie paru zmian w projekcie. Zmodyfikowano m.in. skrzydło zachodnie, a przewidziane w nim pomieszczenia mieszkalno-gospodarcze Iwanicki przeniósł do wolnostojącego budynku, stylowo korespondującego z gmachem głównym. Wzniesieniem obiektu zajęła się Warszawska Spółka Budowlana pod kierownictwem arch. Stanisława Władysława Woyciechowskiego. W momencie ukończenia budynek uchodził za jeden z najpiękniejszych w Ankarze. Jak wspomina radca poselstwa Jan Gawroński: „siedziba nasza świeciła swą staromodną elegancją między brzydkim, choć nowoczesnym gmachem ambasady radzieckiej, a szeregiem nie mniej brzydkich koszmarowych blików zbudowanych naprędce przez Niemców”.
Fot. Popiersie A. Mickiewicza w ogrodach Ambasady RP w Ankarze
W lipcu 1930 r. rangę placówki podniesiono do statusu ambasady. Budynek otoczony jest przez rozległe tereny zielone. W przylegającym do niego ogrodzie znajduje się m.in. popiersie Adama Mickiewicza wykonane w 1909 r. przez rzeźbiarza Stanisława Kazimierza Ostrowskiego. Pod koniec lat 50. część tego obszaru przekazano na potrzeby poszerzenia głównej ulicy Ankary. W następnych latach ambasada odstąpiła miastu inny fragment placu, w którym dziś znajduje się Park Łabędzi (Park Kuğulu). Od 2000 r. ulica przylegająca od północy do ogrodu Ambasady RP nosi nazwę „Polska”.
Architekt Karol Iwanicki
Karol Iwanicki (1870‒1940), urodzony w Tahańczy, w ówczesnej guberni kijowskiej, był absolwentem Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej. Znany jest jako autor projektów licznych gmachów użyteczności publicznej (m.in. gmachu Korpusu Kadetów w Sumach i oddziału banku w Równem), a także rezydencji i dworów na Ukrainie. Dużą popularność przyniosły mu publikacje z dziedziny poradników budownictwa, w tym przede wszystkim wydane w 1917 r. „Budownictwo wiejskie”.
Projekt Ambasady RP w Ankarze nie był jedyną współpracą Karola Iwanickiego z Ministerstwem Spraw Zagranicznych. W kolejnych latach architekt zrealizował również przebudowę Konsulatu Generalnego RP w Berlinie oraz wykonał projekty dla konsulatów w Królewcu i Dyneburgu. Współpracował również przy wyborze obiektów nabywanych dla ambasad w Bukareszcie, Wiedniu i Hadze oraz przy wyborze gmachu dla konsulatu w Lille. Iwanicki był także aktywny w warszawskim środowisku architektonicznym: w latach 1926‒1929, jako Naczelnik Oddziału Architektonicznego przy Województwie Warszawskim, przeprowadził aż 62 realizacje.
