Dworzec w Kostopolu
Niespełna trzytysięczny Kostopol nad rzeczką Zamczysko w woj. wołyńskim otrzymał prawa miejskie dopiero w 1923 r., a dwa lata później stał się siedzibą powiatu. Mniej więcej w tym samym czasie wzbogacił się o okazały gmach dworca kolejowego na trasie Równe – Sarny, wybudowanej jeszcze w czasach zaborów.
Kostopol i Janowa Dolina
Budowa dworca wiązała się z realizacją nowego odcinka linii kolejowej z Kostopola do położonej kilkanaście kilometrów na zachód Janowej Doliny. Osada Janowa Dolina, nazywana (mocno na wyrost) „wołyńską Gdynią”, powstała w latach międzywojennych jako wzorcowe osiedle zakładowe przy Państwowych Kamieniołomach Bazaltu.
Kamieniołomy w Janowej Dolinie, przed 1939 r., polona.pl
Było to modelowe założenie, zrealizowane na podstawie nowoczesnego planu urbanistycznego, zelektryfikowane i podłączone do sieci wodno-kanalizacyjnej. Wzdłuż ulic, zaplanowanych na regularnej siatce, wybudowano drewniane czterorodzinne wille, ponadto w programie funkcjonalnym osiedla uwzględniono m.in.: szkołę, przedszkole, dom kultury (tzw. blok) z salą kinoteatralną i stołówką, przychodnię zdrowia, hale targowe, kaplicę i cmentarz. Dzięki budowie linii kolejowej do Kostopola osiedle zostało włączone w ogólnokrajową sieć kolejową.
Architektura dworca kolejowego w Kostopolu
Dworzec w Kostopolu był najbardziej okazałą inwestycją kolejową na tej części ziem kresowych, które podlegały Okręgowej Dyrekcji Kolei Państwowych w Radomiu (północna część województwa wołyńskiego i południowa województwa poleskiego). Był to areał stosunkowo niewielki w porównaniu z terenami pod zarządem dyrekcji wileńskiej i lwowskiej, inwestycji kolejowych powstało tu zatem stosunkowo najmniej, przede wszystkim w związku z budową nowych odcinków kolejowych na trasie Łuck ‒ Stojanów i Kostopol ‒ Janowa Dolina.
Budynek dworca w Kostopolu otrzymał typową dla swojego czasu szatę architektoniczną w konwencji tradycjonalizmu proweniencji nowożytnej. Założony na rzucie wydłużonego prostokąta, przekryty został dachem w złożonej postaci: nad środkową, wyższą częścią budynku zastosowano dach dwuspadowy, nad bocznymi natomiast ‒ mansardowy z malowniczymi facjatami.
Dworzec kolejowy w Kostopolu, lata trzydzieste XIX w., polona.pl
W zakresie detalu projektant wykorzystał rozwiązania nowożytne z dominującym motywem ryzalitu, zwieńczonego barokizującym szczytem wolutowym. Element ten ma charakterystyczną, często występującą w realizacjach tego nurtu artykulację: jest to szczyt dwukondygnacyjny ‒ w dolnej kondygnacji podzielony pilastrami i ujęty spływami wolutowymi, w górnej kondygnacji z samymi tylko spływami.
Dworce kolejowe o podobnej architekturze
Zbliżone cechy formy posiada cały szereg dworców kolejowych, powstających na ziemiach polskich w latach dwudziestych XIX w., m.in. w Żyrardowie, Słonimiu, Nowojelni, Podbrodziu, Pruszkowie, Pionkach, Wilkołazie, Białej Podlaskiej, Bielsku Podlaskim, Wołkowysku, Oziernicy, Skidlu, a także dworców powtarzalnych na odcinkach Zgierz – Brodnica, Nasielsk – Toruń, Kutno – Strzałkowo, Wilno – Lida czy Troki – Orany. Projekt kostopolski został natomiast dosłownie powtórzony jeszcze w dwóch miejscowościach: w Sienkiewiczówce na linii Łuck – Stojanów oraz w Werbkowicach (ten ostatni znajduje się w obecnych granicach Polski, w woj. lubelskim). Niestety, brak dostępu do dokumentacji projektowych nie pozwala na szczegółowe ustalenia odnośnie do autorstwa tych obiektów i dokładnego czasu ich powstania. Najprawdopodobniej zostały opracowane w biurze projektowym dyrekcji radomskiej, w zasobach archiwalnych nie zachowały się jednak żadne informacje na ten temat.
Dzisiejsze losy dworca kolejowego w Kostopolu
Dworzec kolejowy w Kostopolu istnieje do dziś, ciągle pełniąc pierwotną funkcję. Od dawna nie ma już natomiast osiedla Janowa Dolina. Zostało spalone w kwietniu 1943 r., w trakcie rzezi wołyńskiej, kiedy oddziały UPA wymordowały około sześciuset mieszkających tu Polaków. W całym powiecie kostopolskim ofiarą zbrodni nacjonalistów ukraińskich padło co najmniej 4,2 tys. osób narodowości polskiej.
Michał Pszczółkowski
