Ratusz w Drohobyczu |Instytut Polonika

Miasto Brunona Schulza, przemysłu petrochemicznego i motoryzacji

Drohobycz – rodzinne miasto Brunona Schulza, położone nad rzeką Tyśmienicą w Beskidach Brzeżnych – w okresie międzywojennym miało rangę miasta powiatowego w województwie lwowskim. Był to ośrodek wielonarodowy, nazywany „półtora miasta”, ze względu na fakt, że mniej więcej równy odsetek mieszkańców stanowili Żydzi, Polacy i Ukraińcy. W mieście znajdowała się największa w Galicji synagoga, wybudowana w połowie XIX w.

Przede wszystkim jednak międzywojenny Drohobycz był jednym z najważniejszych centrów przemysłu petrochemicznego. Ropę eksploatowały tu państwowy „Polmin” i prywatna „Galicja”. W 1926 r. miasto stało się częścią gazociągu Stryj–Stebnik, a w 1933 r. doczekało się wodociągu. Drohobycz należał także do najbardziej zmotoryzowanych miast międzywojennej Polski. Po ulicach jeździły najnowsze modele bentleyów, mercedesów, fiatów, packardów i austro-daimlerów; supernowoczesnym, czarnym packardem jeździł m.in. Rajmund Jarosz, burmistrz w latach 1932–1935.

Przeobrażenia miasta wiązały się z nowymi inwestycjami budowlanymi, czego najbardziej reprezentacyjnym przykładem jest nowy gmach ratusza na Rynku, realizowany w latach 1927–1929.

Dzieje ratusza – od budynku drewnianego do zmodernizowanego klasycyzmu

Pierwszy, drewniany ratusz pośrodku drohobyckiego rynku wzniesiono w XV w., po nadaniu praw miejskich przez Kazimierza Wielkiego. Niedługo później powstała budowla murowana, trzykondygnacyjna, z wieżą i zegarem. W XVII w. ratusz został rozbudowany w stylu barokowym, w 1829 r. budowla została jednak rozebrana z powodu złego stanu technicznego, a na jej miejscu wybudowano nowy, jednopiętrowy ratusz według projektu dostarczonego z Wiednia. Niezbyt atrakcyjna, koszarowa architektura tego budynku spowodowała, że na krótko przed wybuchem pierwszej wojny światowej pojawił się zamysł kolejnej przebudowy.

Projekt ratusza, ok. 1927; zbiory Aleksandra Nikodemowicza

W 1913 r. rada miejska, w porozumieniu z Kołem Architektów Polskich, rozpisała konkurs architektoniczny, który odbił się głośnym echem w środowisku galicyjskich projektantów ze względu na znaczną liczbę uczestników. Nie przyznano jednak pierwszej nagrody, a jedynie dwie drugie (dla Antoniego Budkowskiego z Kobierzyna i Ferdynanda Lieblinga z Krakowa). W prasie fachowej pojawiły się krytyczne głosy na temat sposobu przeprowadzenia konkursu, a do realizacji projektu ostatecznie nie doszło z powodu wybuchu pierwszej wojny światowej.

Do sprawy przebudowy powrócono w latach dwudziestych XX w. Starania o tę inwestycję prowadziły władze miejskie z burmistrzem Leonem Reuttem na czele. Projekt architektoniczny wykonał wybitny architekt lwowski Marian Nikodemowicz (1890–1952), absolwent Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej, autor m.in. takich realizacji, jak Centralny Dom Zdrojowy w Morszynie i Bursa Abrahamowiczów we Lwowie. Stary gmach został częściowo rozebrany i przekształcony według nowego projektu, m.in. dobudowano trzecią kondygnację. Poświęcenia i uroczystego otwarcia ratusza dokonano 29 września 1929 r.

Forma architektoniczna ratusza

Architektura ratusza jest utrzymana w formie zmodernizowanego klasycyzmu. Rangę fasady podkreślono za pomocą dość wydatnego ryzalitu z portykiem wgłębnym i trójkątnym frontonem. W portyku wprowadzono dwie pary wielkoporządkowych pilastrów o kapitelach jońskich, ale wystylizowanych w duchu archaizująco-ludowym. Pozostałe elewacje rozczłonkowano spokojnym rytmem otworów okiennych o zróżnicowanej oprawie – w poziomie sutereny w półkolistych płycinach, w poziomie wysokiego parteru zwieńczone takimi płycinami, na pierwszym piętrze z wysokimi, trójkątnymi naczółkami. Quasi-ekspresjonistyczny charakter tych naczółków, rombowa stolarka okien w ryzalicie i geometryczny rysunek krat okiennych w przyziemiu świadczą o inspiracjach stylistyką tzw. szkoły krakowskiej.

W środku gmachu przewidziano odkryty dziedziniec, a najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem była sala marmurowa – miejsce posiedzeń Rady Miejskiej. Na zewnątrz funkcję budowli podkreśliła wysoka i smukła, oktogonalna (ośmiokątna) wieża z tarasem widokowym i barokizującym hełmem. Z tarasu roztaczał się widok na całe miasto.

Ratusz – widok ogólny, 2021, fot. M. Pszczółkowski

Na temat wieży pisał w książce Królewskie Wolne Miasto Drohobycz z 1929 r. Mścisław Mściwujewski: „Wysoko ponad całem miastem i okolicą wzbija się piękna wieża ratuszowa. U jej szczytu, na tle średniowiecznej chorągiewki, widnieje herb miasta, dziewięć beczek soli, a pod zgrabnym herbem z wieżyczką obiega wieżę ganek z wiecznie czujnym strażakiem miejskim. Poniżej zegara, a tuż ponad samym gmachem rozsiadły się na czterech rogach wieży gotowe do lotu królewskie ptaki, orły, zwracające baczną uwagę na niknący we mgle waleczny Lwów i na graniczne szczyty karpackie, zwrócone również ku prastarym grodom halickim i spoglądające na całą samborszczyznę.”.

Budynek ratusza – świadek przemian po wojnie

Budynek ratusza nie uległ istotnym przekształceniom w okresie sowieckim, poza dekoracjami wieży (orły), które zostały zlikwidowane. Na szczycie wieży 2 kwietnia 1990 r. zawisła niebiesko-żółta flaga niepodległej Ukrainy, druga po wywieszeniu flagi w Stryju (14 marca 1990 r.). W późniejszych latach gmach został wyremontowany. Obecnie, tak jak przed drugą wojną światową, mieści się tu siedziba drohobyckiej Rady Miejskiej, a wieża jest dostępna do zwiedzania – widać z niej prawie całe miasto.

Warto wiedzieć, że w 2020 r. ukazała się książka Triada czasu: ratuszowi w Drohobyczu (Тріада часу: дрогобицькій ратуші), przygotowana z okazji 90. rocznicy powstania gmachu. Jest to jedyny w Ukrainie zbiór literacki, poświęcony budynkowi ratusza. Publikacja, oprócz krótkiego rysu historycznego, zawiera utwory literackie na temat tej jednej z najpiękniejszych siedzib władzy miejskiej w Ukrainie.

Michał Pszczółkowski