Biblioteka Politechniki Lwowskiej
Politechnika Lwowska była w XIX w. jedyną wyższą szkołą techniczną na ziemiach polskich. Wraz z jej rozwojem rozwijała się także biblioteka politechniczna. Na początku lat 30. powstał nowoczesny budynek uwzględniający zasady funkcjonowania nowoczesnej biblioteki naukowej.
Politechnika Lwowska
W 1844 r. we Lwowie powstała wyższa szkoła techniczna, nosząca nazwę Akademii Technicznej, a od 1877 r. Szkoły Politechnicznej. Była to wówczas jedyna wyższa szkoła techniczna na ziemiach polskich. W latach 1874‒1877 wzniesiono reprezentacyjny, neorenesansowy gmach uczelni według projektu Juliana Zachariewicza, wzorowany na rozwiązaniach wiedeńskich. Część pomieszczeń na pierwszym piętrze budynku przeznaczono na potrzeby biblioteki politechnicznej (czytelnia studentów, czytelnia profesorów, magazyn, pokój administracyjny). W 1914 r. zbiory biblioteki liczyły około 20 tys. tomów, w tym ponad 200 tytułów prenumerowanych czasopism.
Geneza gmachu biblioteki
Nowy etap rozwoju uczelni rozpoczął się po odzyskaniu niepodległości. W 1919 r. w jej struktury włączono Akademię Rolniczą w Dublanach i Wyższą Szkołę Leśną we Lwowie, w związku z czym do biblioteki zaczęła napływać literatura z zakresu nauk rolniczych i leśnych. W ciągu dziesięciu lat zbiory wzrosły do około 80 tys. tomów.
Szybko powiększające się zasoby oraz frekwencja czytelników (liczba studentów uczelni w porównaniu z 1877 r. wzrosła dziesięciokrotnie) spowodowały, że pomieszczenia w gmachu głównym przestały wystarczać, a na początku lat trzydziestych XX w. warunki lokalowe były określane jako katastrofalne. Wówczas prof. Kazimierz Bartel (1882‒1941), wybitny matematyk, zaproponował budowę osobnego budynku uwzględniającego zasady funkcjonowania nowoczesnej biblioteki naukowej. Lokalizację biblioteki wyznaczono przy ulicy Nikorowicza (ob. ul. Profesorska 1) w miejscu, gdzie wcześniej miał stanąć – ostatecznie niezrealizowany – gmach Wydziału Mechanicznego.
Projekt gmachu biblioteki
Projekt architektoniczny, wyłoniony na podstawie konkursu, wykonał prof. Tadeusz Obmiński (1874‒1932), wybitny lwowski architekt, projektant wielu znakomitych realizacji w mieście, m.in. gmachu Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Dniestr”, kościoła Matki Bożej Ostrobramskiej i osiedla oficerskiego w Skniłowie.
Gmach biblioteki reprezentuje monumentalną stylistykę neoklasycystyczną, charakterystyczną dla późnej fazy twórczości architekta. Fasadę opina regularna artykulacja pilastrów jońskich, posadowionych na niskim cokole fundamentu, skrajne osie wyróżniając za pomocą płytkich ryzalitów. Dostojny, antykizujący charakter gmachu podkreśla łacińska sentencja umieszczona w belkowaniu (Hic mortui vivunt, et muti loquuntur – „Tutaj martwi żyją, a niemi mówią”), w zwieńczeniu szczytu znajduje się akroterion – forma dekoracyjna tradycyjnie wieńcząca szczyty klasycznych budowli greckich i rzymskich.
Prace budowlane realizowane były w latach 1929‒1934, architekt nie doczekał więc ich ukończenia. Po jego śmierci kontynuował je prof. Witold Minkiewicz (1880‒1961). Przez pewien okres roboty zatrzymano ze względu na kryzys ekonomiczny i wstrzymanie kredytów. Przedsięwzięcie doczekało się pomyślnej finalizacji m.in. dzięki Maksymilianowi Matakiewiczowi (1875‒1940), profesorowi Politechniki, pełniącemu w tym czasie funkcję ministra robót publicznych.
Funkcja budynku biblioteki
W latach międzywojennych zagadnienie projektowania bibliotek było przedmiotem rozważań teoretycznych. Sformułowano wówczas szereg wytycznych dotyczących m.in. odpowiednich powiązań poszczególnych stref funkcjonalnych i określonych pomieszczeń.
W układzie funkcjonalnym gmachu biblioteki lwowskiej zasady te są wyraźnie widoczne. Na poziomie parteru głównego korpusu umieszczono funkcje ogólne – westybul z szatniami i poczekalnią oraz palarnie, w bocznych aneksach przewidziano natomiast mieszkania. Na pierwszym piętrze znajdowała się strefa czytelników: katalog z dużą czytelnią studencką na osi oraz mniejszymi (profesorską i publiczną) po obu stronach czytelni studenckiej, natomiast w aneksach bocznych usytuowano pomieszczenia pracy bibliotekarzy.
Magazyn książek został zaplanowany w wyodrębnionym, tylnym pawilonie. Część magazynowa zasługuje na szczególną uwagę, posiada bowiem zupełnie odmienny charakter w porównaniu z korpusem głównym. Różni się od niego zarówno pod względem funkcjonalnym, cała ta część została bowiem podzielona na niezbyt wysokie kondygnacje, w których znalazły się półki z książkami, jak i pod względem formy, która jest całkowicie nowoczesna.
Dzieje biblioteki Politechniki Lwowskiej
Dzięki lokalizacji biblioteki w nowym budynku możliwy był dalszy rozwój placówki. Biblioteka zaczęła otrzymywać obowiązkowe egzemplarze czasopism należących do Międzynarodowej Federacji Prasy Technicznej i Zawodowej. Nawiązano kontakty z zagranicznymi wydawnictwami technicznymi, aczkolwiek problemy finansowe nie pozwoliły na pełne wykorzystanie związanych z tym możliwości. We wrześniu 1939 r. zbiory biblioteki Politechniki Lwowskiej wynosiły 88 tys. tomów, z których korzystało 3 tys. czytelników. Najwięcej publikacji (50%) było w języku niemieckim, 15% – polskim, reszta w innych językach europejskich. Roczna frekwencja w czytelniach wynosiła 40 tys. czytelników.
W latach okupacji zbiory poniosły poważne straty, w wyniku ostrzału ucierpiał też sam budynek, zwłaszcza czytelnia i westybul. W 1944 r. uczelnia wznowiła działalność jako placówka ukraińska, a wraz z nią biblioteka. Dziś gmach pełni pierwotną funkcję. W 1970 r. doczekał się rozbudowy.
Michał Pszczółkowski
