Bank Polski w Baranowiczach na Polesiu | Polonika

Banki II Rzeczypospolitej działały w ramach trzech sektorów – państwowego, prywatnego i spółdzielczego. Wśród instytucji tych była jedna o nietypowym charakterze – Bank Polski SA. Chociaż była to instytucja prywatna, odgrywała kluczową rolę w państwowej polityce ekonomicznej jako bank emisyjny polskiej waluty. Funkcję tę przejął bowiem w 1924 r. po zlikwidowanej wówczas Polskiej Krajowej Kasie Pożyczkowej (PKKP). Formalnie Bank Polski pozostał spółką akcyjną aż do końca okresu międzywojennego, w rzeczywistości jednak pod koniec lat trzydziestych XX w. był niemal całkowicie upaństwowiony.

Inwestycje Banku Polskiego

Większość nowych gmachów bankowych w latach międzywojennych zostało wybudowanych przez instytucje sektora państwowego, które pod względem kondycji finansowej zdecydowanie górowały nad bankami prywatnymi. Te ostatnie posiadały mniejszy kapitał i były o wiele wrażliwsze na perturbacje w niestabilnej koniunkturze ekonomicznej II Rzeczypospolitej.

Bank Polski był na tym tle wyjątkiem – dysponował około pięćdziesięcioma oddziałami na terenie całego kraju. Większość z nich mieściła się w budynkach przejmowanych, w tym w przedwojennych obiektach bankowych (m.in. centrala znalazła się w dawnym gmachu rosyjskiego Banku Państwa w Warszawie). Bank podejmował także działalność inwestycyjną, ze szczególnym uwzględnieniem terenów województw wschodnich. W latach 1924–1932 powstały nowe gmachy dla oddziałów w: Brześciu nad Bugiem, Pińsku, Łucku, Baranowiczach i Grodnie oraz w Białymstoku, Zamościu, Jaśle, Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów), Gdyni, Ostrowie Wielkopolskim i Bielsku-Białej.

Projektant budynków oddziałów terenowych Banku Polskiego

Bank Polski dysponował własnym biurem projektowym. Funkcję tę pełnił Dział Techniczny Wydziału Administracyjnego, na którego czele stał warszawski architekt Stanisław Filasiewicz (1881–1944), autor niemal wszystkich projektów oddziałów terenowych.

Stanisław Filasiewicz, ok. 1930 r., fot. Album inżynierów i techników w Polsce, Lwów 1932, s. 46

Filasiewicz był absolwentem Politechniki Zurychskiej i Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Przed 1914 r. pełnił służbę w galicyjskim Wydziale Krajowym (centralny organ administracji autonomicznej Galicji), a na początku lat dwudziestych XX w. kierował Oddziałem Technicznym Budowy Publicznych Szkół Powszechnych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W 1924 r. został naczelnym architektem Banku Polskiego i pełnił tę funkcję do końca lat międzywojennych. Poza szeregiem oddziałów terenowych zaprojektował m.in. domy mieszkalne dla urzędników Banku Polskiego w Warszawie, Łodzi, Sosnowcu, Kielcach, Wilnie i Włocławku.

Bank Polski w Baranowiczach – architektura gmachu

Ukończony w 1929 r. gmach Banku Polskiego w Baranowiczach należy do typowych przykładów oddziału terenowego tej instytucji. Program funkcjonalny był zawsze podobny, należały do niego: westybul, sala operacyjna, gabinet dyrektora z poczekalnią, sala posiedzeń, skarbiec z przedskarbcem oraz archiwum. Stałym elementem była też część mieszkaniowa z mieszkaniem dyrektora oddziału, urzędników i woźnych oraz pomieszczeniami gospodarczymi (kotłownia, pralnia, piwnice itp.). Także układem pomieszczeń zawsze rządziła ta sama zasada. Na parterze i drugim piętrze znajdowały się pomieszczenia mieszkalne, przestrzeń bankowa była natomiast umieszczana na poziomie pierwszego piętra. W ten sposób skarbiec był zabezpieczony przez urzędników bankowych, którzy mieszkali w otaczających go lokalach.

Sala operacyjna w budynku Banku Polskiego w Baranowiczach, ok. 1930 r., „Architektura i Budownictwo” 1930, nr 4-5, s. 170

Projektując oddział w Baranowiczach, Stanisław Filasiewicz zastosował reprezentacyjną formułę neoklasycyzmu, odpowiednią dla tak poważnej instytucji jak bank. Bryła gmachu składa się z korpusu głównego i flankujących go symetrycznie skrzydeł cofniętych pod kątem kilkunastu stopni. Korpus główny opinają monumentalne pilastry o stylizowanych kapitelach kompozytowych, zamknięte za pomocą belkowania. Nad wejściem głównym umieszczona była supraporta (dekoracyjna przestrzeń ponad drzwiami), autorstwa malarza Stefana Daukszy (1895–po 1941), przedstawiająca stylizowanego polskiego orła. Elewacje bocznych skrzydeł pozostawione są bez artykulacji pionowej. Repertuar form klasycystycznych ogranicza się do dość wydatnego gzymsu i prostych opasek okiennych. W utylitarny sposób rozwiązana jest również elewacja tylna.

Budynek Banku Polskiego współcześnie

Budynek do dziś pełni funkcję bankową. Obecnie mieści się w nim lokalny oddział Narodowego Banku Białorusi. Gmach zachował się w dobrym stanie. W latach powojennych jedynie skuto płaskorzeźbę orła znad wejścia. Dziś na jej miejscu znajduje się tablica z nazwą placówki.

Michał Pszczółkowski