Dawne konstrukcje ciesielskie łacińskiej archikatedry pw. Wniebowzięcia NMP we Lwowie
Więźba dachowa – konstrukcja dźwigająca pokrycie dachu, dachówki, gont, blachę i zabezpieczająca budynek przed oddziaływaniem czynników atmosferycznych – to jeden z najważniejszych elementów struktury dzieła architektonicznego i jednocześnie najmniej rozpoznawalny, często niedoceniany.
Mało kto wie, że więźbę najpierw przygotowywano na specjalnie wyrównanej, ziemnej platformie, zlokalizowanej zazwyczaj obok placu budowy. Odpowiednio przycięte elementy, łączone na specjalnie wycięte złącza, były opatrzone szczególnym systemem zróżnicowanego oznakowania, nacinanego siekierą, toporem lub dłutem. Następnie demontowano całość, wciągano poszczególne elementy na mury kościoła i tam ponownie montowano zgodnie z naciętym oznakowaniem. Mistrz ciesielski był wysoko wynagradzany, pracował w oparciu o pisemny kontrakt mający charakter umowy o dzieło. Za stawianie więźby na wierzchołku budowli on i jego czeladnicy dostawali specjalny dodatek za pracę w niebezpiecznych warunkach.
Książka Macieja Warchoła to pozycja wyjątkowa w serii wydawniczej Instytutu Polonika „Studia i Materiały”. Prezentuje dziedzictwo myśli technicznej – wiedzy o konstrukcjach z wielowiekową tradycją. Wystarczy obejrzeć wykonane przez Autora rysunki inwentarzowe i fotografie, aby uzmysłowić sobie, jak przejrzysta i lekka jest XVI-wieczna struktura nad prezbiterium, a jak skomplikowana ze względu na kształt i wielkość konstrukcja XVIII-wiecznego hełmu wieżowego. Barwne rysunki z rozwarstwieniem chronologicznym pokazują profesjonalizm Autora. Prace pomiarowe wymagają nie tylko odpowiedniej wiedzy oraz umiejętności wykonywania takich pomiarów. Tej umiejętności towarzyszyć musi odwaga, aby poruszać się po wąskich elementach ze świadomością, że poniżej jest kilka albo kilkanaście metrów otwartej przestrzeni bez zabezpieczenia. Książka wydana w dwóch językach zawiera cenny, unikatowy polsko-ukraiński i ukraińsko-polski słownik terminologii ciesielskiej.
Prezentowana książka jest ważna z jeszcze jednego powodu. Wielkie polskie katedry, ale też inne potężne i wielowiekowe kościoły dotkliwie dotknął kataklizm drugiej wojny światowej. W Gnieźnie, Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie katedry zostały spalone na skutek świadomego działania bądź wojsk niemieckich (w Warszawie), bądź Armii Czerwonej (w Gnieźnie i Wrocławiu). Więźby tych świątyń nie zostały przebadane, udokumentowane, nie będą mogły stanowić materii porównawczej do innych badań.
Katedra lwowska jest pierwszą, wielką świątynią dawnej i współczesnej Rzeczypospolitej, która doczekała się pełnej, naukowej dokumentacji wszystkich swoich ciesielskich konstrukcji dachowych. Co więcej, badania, które prezentuje ta książka, to pewna wiedza tajemna, którą dysponuje dość wąski krąg badaczy i równie niewielki krąg odbiorców. Zależy nam, aby ta tajemna wiedza przestała być tak hermetyczna, aby dotarła do konserwatorów zabytków, do innych badaczy – nie tylko w Polsce, lecz także w Ukrainie ‒ uwrażliwiła ich na ważny komponent dzieła architektonicznego, którego wartość historyczna i zabytkowa jest nie do przecenienia, a tym bardziej wartość użytkowa.
Zapraszamy do zapoznania się z fragmentem publikacji dostępnym tutaj.
Czytelnikom polecamy także recenzję publikacji, która ukazała się na portalu Histmag.org.
