Polskie pałace i dwory na Białorusi i Litwie
Do polskiej spuścizny kulturowej za granicą należą także pałace i dwory na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Trwają prace badawcze nad dziejami polskiej architektury szlacheckiej wpisanej w krajobraz dzisiejszej Białorusi i Litwy.
W ramach badań nad polskim dziedzictwem kulturowym za granicą prof. Tadeusz Bernatowicz prowadzi szeroko zakrojony projekt „Rezydencje i siedziby szlacheckie w Wielkim Księstwie Litewskim. Materiały do dziejów architektury”. Zakres prac nie ma precedensu w polskiej nauce. Badacz założył stworzenie korpusu tej architektury w formie katalogu obejmującego obiekty istniejące i nieistniejące, plany wybranych obiektów, ikonografię i dokumentację fotograficzną zachowanych pałaców i dworów. Całość opatrzona będzie tekstem prezentującym kontekst historyczny, architektoniczny i artystyczny.
W pierwszym etapie prac została wykonana rozpoznawcza kwerenda w archiwach Litwy i Białorusi oraz wstępne badania terenowe. W 2019 r. prof. Bernatowicz kontynuował badania źródłowe. W placówkach wileńskich poszukiwał akt rodowych i inwentaryzacyjnych dawnego województwa wileńskiego (m.in. w Głównym Archiwum Państwowym Litwy, Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk, Bibliotece im. Wróblewskich oraz w Ośrodku Dziedzictwa Kulturowego Litwy). W Narodowym Historycznym Archiwum Białorusi w Mińsku badacz sięgał po rękopiśmienne materiały źródłowe do badań nad rezydencjami i siedzibami szlacheckimi na terenie historycznego województwa nowogródzkiego. Kwerendą moskiewską w Rosyjskim Państwowym Archiwum Wojenno-Historycznym objęte zostały dawne akta urzędowe. Dodatkowo zebrano archiwalną dokumentację fotograficzną lub pomiarową wybranych pałaców i dworów (m.in. Prużana, Snów, Radziwiłłmonty, Połoneczka, Zausze, Świack), pozyskano również współczesne dokumentacje pomiarowe dotyczące rzutów, elewacji, przekrojów poprzecznych (Prużana, Snów, Radziwiłłmonty, Świack, Zalesie, Szczorse, Postawy, Żylicze), przeprowadzono kolejne badania terenowe (Snów, Radziwiłłmonty, Połoneczka, Zausze, Zalesie, Zdzięcioł, Postawy, Karolinów), sporządzono dokumentację fotograficzną. Na potrzeby opracowania kart inwentaryzacyjnych obiektów wykonano opisy i analizy architektoniczne badanych polskich rezydencji i dworów szlacheckich. W efekcie została rozbudowana baza wyjściowa do opracowania syntezy oraz katalogu obiektów.
Projekt jest realizowany wspólnie przez Instytutu POLONIKA i Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, przewidziany jest na co najmniej 4 lata.
