Prace konserwatorskie i rekonstrukcyjne przy polskich nagrobkach na cmentarzu w Jahorliku w Mołdawii
Beneficjent: Fundacja MOSTY
Dofinansowanie: 35 000,00 zł
Projekt polegał na pracach konserwatorskich przy płycie nagrobnej Tokarzewskiego na terenie cmentarza wielowyznaniowego w Jahorliku. Projekt jest kontynuacją działania zrealizowanego ze środków MKDNiS przez Fundację MOSTY w 2016 r. we wsi Wiśniówka. Stanowi ważny element strategicznego działania związanego z ochroną polskiego dziedzictwa historycznego na Wschodzie. Projekt został w całości skonsultowany z ekspertami i przedstawicielami Ambasady RP w Kiszyniowie. Prace konserwatorskie poprzedzone został trwającą trzy lata finansowaną w ramach innego programu Instytut – Wolontariat inwentaryzacją oraz przygotowane w oparciu o opracowania sporządzone po wizjach lokalnych prowadzonych w latach 2019-2020. Zadanie uzyskało też poparcie Ambasady RP w Kiszyniowie.
PŁYTA NAGROBNA TOKARZEWSKIEGO na nieczynnym cmentarzu wielowyznaniowy w starej części Jahorlika (Naddniestrzańska Republika Mołdawska). Cmentarz położony jest kilka kilometrów od obecnej, nowopowstałej osady Jahorlik. Znajduje się przy ujściu rzeki Jahorlik do Dniestru, na samym końcu terytorium dawnej Rzeczypospolitej graniczącej z Turcją. Dawniej, w wieku XVI-XVII, miejscowość znana była z miejsca, gdzie zjeżdżali się sędziowie do rozstrzygania sporów granicznych. W XIX w. niewielkie miasteczko zamieszkałe m. in. przez Żydów, Ukraińców, Polaków, Ormian. Po całkowitym zniszczeniu, po II wojnie światowej, zachował się tylko cmentarz wielowyznaniowy i cmentarz żydowski. Ten ostatni został w latach 70-tych XX w. całkowicie zlikwidowany poprzez „zepchnięcie” ciężkim sprzętem wszystkich nagrobków na strome urwiska Dniestru. Obecnie cmentarz wielowyznaniowy w większości jest gęsto zarośnięty drzewami-samosiejkami i krzewami. Pełni rolę pastwiska. Na cmentarzu znajduje się ponad 200 chrześcijańskich nagrobków o różnych, bardzo interesujących kompozycjach. Większość pozostaje w złym stanie zachowania. Wśród dotychczas zinwentaryzowanych nagrobków znaleziono unikalną płytę nagrobną Tokarzewskiego z częściowo czytelnym napisem w języku polskim. Płyta nagrobna Tokarzewskiego, zmarłego 7 stycznia 1831 r., przed rozpoczęciem prac, znajdowała się w części częściowo zarośniętej krzewami, pośród wysokich traw. Prostokątna płyta piaskowcowa o wymiarach 18 cm x 170 cm x 74 cm leżała pozostawała częściowo zagłębiona w ziemi. Powierzchnia lica płyty z narożnymi krawędziami lekko zaokrąglonymi. Wzdłuż nich prosta, głęboka ramka wyraźnie zaznaczona techniką głębokiego rytu. W górnej części lica umieszczona jest niewielka płycina z profilowanymi brzegami wypełniona przedstawieniem krzyża łacińskiego na trójkątnej podstawce. Poniżej, w 13 rzędach, znajduje się kuta wgłębnie tworzące szczelnie wypełnione inskrypcje (pismo proste, dwuelementowa majuskuła z szeryfami, stylizowana kapitułka).
Pogarszający się stan techniczny i niedostateczne zachowanie uzasadnia przeprowadzenie prac naprawczych
w trybie pilnym.
